Indriði Haukur Þorláksson

Í grein sem ég hef birt á vefsíðu minni (sjá tengil hér til hliðar) er fjallað um þátt stóriðju í eigu erlendra aðila í efnahagslífi og atvinnulífi með því að athuga hvernig þáttatekjur af starfsemi stóriðjuvera skiptast á milli innlendra aðila og erlendra. Er m.a. skoðað framlag starfandi stóriðjuvera til efnahagslífsins og áhrif skatta á það. Ívilnanir í sköttum o.fl. til handa erlendum aðilum vegna stóriðju hafa m.a. verið réttlættar með því að þannig sé unnt að fá arð af orkuauðlindum. Lágt verð á raforku til stóriðju hefur á sama hátt verið réttlætt með þeim hag sem landið hefur af starfsemi stóriðjuvers. Margt bendir til þess að þversögnin í þessu hafi leitt til þess að við höfum leikið af okkur öllum trompum og sitjum uppi með tapað spil.

Samandregnar niðurstöður
Innlendur virðisauki af starfsemi stóriðjuvera á Ísland er ekki mikill. Samkvæmt ársreikningum þeirra álvera sem störfuðu á árinu 2007 má áætla að hjá þeim sé virðisaukinn samtals um 25 millj. króna. Svarar það til um það bil 1,8% af vergri þjóðarframleiðslu. Þessi virðisauki lendir að c. 2/3 hlutum hjá erlendum eigendum álveranna en einungis að 1/3 hluta hjá íslenskum aðilum. Svarar það til 0,6 – 0,7% af þjóðarframleiðslu.

Virðisauki vegna sölu á aðföngum til stóriðju er að mestu leyti hjá orkusölum en ekki eru tiltækar talnalegar upplýsingar um hann. Verð á raforku til stóriðju bendir þó til þess að hann sé ekki mikið umfram vaxtagreiðslur orkuveranna sem renna úr landi og viðunandi ávöxtun eiginfjár. Því eru líkur á að arður af orkulindinni, auðlindarentan, renni nær óskipt til orkukaupendanna, þ.e. stóriðjuveranna.

Starfsmenn við álverin þrjú sem starfandi eru að viðbættum afleiddum störfum eru um 1,7% af vinnuafli í landinu. Ætla má að til lengri tíma hafi erlendar fjárfestingar ekki áhrif á atvinnustig og fjölda starfa í landinu. Virðisauki vegna launa álveranna er því ekki viðbót við hagkerfið en kemur í stað launa fyrir störf sem ella hefðu orðið til. Skammtímaáhrif og svæðisbundin áhrif á atvinnustig kunna þó að vera til staðar.

Allstór hluti af virðisauka stóriðju og stórvirkjana fer úr landi í formi vaxta. Vegna skattalaga fær landið ekki hlut í þeim tekjum.

Helsti efnahagslegi ávinningur landsins af starfsemi stóriðjuvera í eigu erlendra aðila eru þeir skattar sem þeir greiða. Ætla má að skattgreiðslur meðalálvers sé um 1,2 milljarðar króna á ári. Það er einungis um 0,1% af þjóðarframleiðslunni. Skattar stóriðju skila sér auk þess seint vegna hagstæðra afskriftareglna. Á skattalöggjöfinni og í samningum við álfyrirtækin eru auk þess göt sem rýrt geta þessar tekjur.

Skattareglum hefur á síðustu árum verið breytt á þann veg að skattgreiðslur stóriðjuvera hafa verið lækkaðar um helming. Af þeim sökum verða tekjur landsins af álverum á mörgum næstu árum minni en þær hefðu orðið án fjölgunar álvera og án skattabreytinganna. Landið virðist einnig hafa afsalað sér valdi til að breyta sköttum á félög til hækkunar.

Í heild má segja að efnahagslegur ávinningur Íslands af starfsemi stóriðjuvera sé lítill og hafi farið minnkandi á síðustu árum. Hann er nú vart meira en 0,1 – 0,2% af þjóðarframleiðslu fyrir hvert álver. Arður af íslenskum auðlindum kemur aðallega fram í hagnaði iðjuveranna og rennur vegna lágra skatta að mestu ósnertur í vasa hinna erlendu eigenda.

Í pólitískri umræðum, m.a. um hugsanlega aðild að Evrópusambandinu, eru allir sammála um að náttúruauðlindirnar séu eign þjóðarinnar og að tryggja beri yfirráð yfir þeim. Það er holur hljómur í þeirri umræðu á sama tíma og náttúruauðlindunum er ráðstafað í þágu útlendinga og þeim gefinn arðurinn af þeim?

Greinina í heild má sækja með tenglinum hér að neðan.

Í síðustu bloggfærslu fjallaði ég um ástæður þess að erlend ríki eins og Bretland og Holland hafa brugðist svo hart við óvissu og hiki um ábyrgðir á innistæðum þarlendra borgara í íslensku bönkunum. Var bent á þrýsting á stjórnvöld í þessum löndum og kröfur frá einstaklingum og félagasamtökum sem sáu fram á að glata sparnaði sínum í stórum stíl.

Til viðbótar við þetta er ljóst að stjórnvöldum í þessum löndum er það kappsmál að hagga ekki trausti almennings á því að innistæður í bönkum séu öruggar. Er það álitið hornsteinn fjármálakerfisins. Í kreppunni nú hafa ríkisstjórnir flestra landa lagt áherslu á að sannfæra þegna sína um að bankainnistæður þeirra séu tryggar og hafa þær lýst því yfir að bætt verði að fullu það sem á kann að vanta að innlánatryggingasjóðir geti staðið undir því. Talið var að að öðrum kosti hefði verið hætta á að inneignir yrðu teknar út úr bönkunum og fjármálastofnanir endanlega lagðar að velli.

Svo virðist sem að samstaða EES ríkjanna um þessi sjónarmið hafi verið svo mikil að upphafleg afstaða íslenskra stjórnvalda að ábyrgjast ekki innistæður í útibúum bankanna erlendis hefur þótt óviðunandi. Hún hefði rofið þá skjaldborg sem slegin hafði verið um öryggi bankainnlána og þannig geta ógnað enn frekar hinum fallvalta stöðugleika fjármálakerfisins. Einnig má gera ráð fyrir að sú ákvörðun íslenskra stjórnvalda að tryggja innistæður í bönkum Íslandi en ekki í útibúum erlendis hafi þótt brjóta í bága við þau jafnréttissjónarmið sem gegna ríku hlutverki í samstarfi Evrópuþjóða. Það hefur líklega ekki þótt sýna mikla ábyrgð af Íslendingum að hlaupast undan merkjum á þessum vettvangi né stórmannlegt að varpa henni á aðrar þjóðir.

Fram hafa komið rök þess efnis að lagalegar skuldbindingar Íslands standi ekki til þess að bæta töpuð innlán umfram það sem er á færi innlánatryggingasjóðsins og enn fremur að bætur til innlendra aðila eingöngu yrðu ekki taldar brjóta í bága við jafnréttissjónarmið við þær aðstæður sem nú eru. Hvernig hinni lagalegu stöðu kann að vera háttað virðist ekki skipta máli nú. Ástandið í fjármálaheiminum krafðist samstarfs og ábyrgðar allra ríkja sem vilja teljast fullburðug í samfélagi þjóðanna og ekki síst þeirra sem verst hafa staðið að málum. Því var ekki um að ræða lagalegt úrlausnarefni sem leysa mætti fyrir dómstólum heldur siðferðilegt og pólitískt mál sem kallar á pólitíska lausn.

Með því samkomulagi við Evrópuþjóðirnar, sem virðist í sjónmáli, tekur íslenska ríkið á sig hluta þeirra skuldbindinga sem íslensku bankarnir höfðu stofnað til en geta ekki efnt sjálfir. Ekki er fulljóst hversu mikil sú skuldbinding er. Það veltur m.a. á því hvers virði eignir bankanna reynast og ekki síður því hvort þær renna óskiptar til innistæðueigenda. Hætta er á að aðrir kröfuhafar telji þá hlut sinn fyrir borð borinn og leiti réttar síns.

Segja má að í samkomulagi þessu felist viðurkenning á ábyrgð íslenska ríkisins á því hvernig komið var, viðurkenning á því að íslensk stjórnvöld hafi brugðist. Þegar stjórnvöld bregðast hlutverki sínu bitnar það á þegnunum. Þeir verða að greiða skuldirnar. Þeir sem stýrðu siglingunni út í fenið ættu einnig að viðurkenna ábyrgð sína. Eigendur bankanna og þénarar þeirra sem mökuðu eigin krók á þessari vegferð ættu að sýna almenningi þann sóma að gera hreint fyrir sínum dyrum og hverfa af þessum vettvangi. Þeir sem bera þá pólitísku ábyrgð, sem nú hefur verið viðurkennd gagnvart erlendum aðilum, ættu einnig að sýna eigin landsmönnum þá virðingu að játa mistök sín og taka afleiðingunum.

Að lenda í því. Orðalagið ber með sér að sá sem lendir í því sé saklaus af ásetningi og hafi ratað eins og óviti í einhver vandræði. Hann eigi að taka í fangið og hugga. Í yfirlýsingum stjórnmálamanna og fjármálafursta nú kemur hvað eftir annað fram að bankarnir hafi lent í einhverju. Hvað það er er falið í tali um gjörningaveður og náttúruhamfarir. Eftir stendur sú mynd að útrásarhetjur landsins hafi siglt glæstum fleyum um heimshöfin uns þeir lentu óforvarendis í slíku ofviðri að eftir sitji á skeri löskuð fley, rúin reiða og seglum með skemmdan farm.

Hafa vænir menn enn að ósekju orðið leiksoppar illra örlaga? Hafa lofsungnir snillingar hvorki séð né mátt sjá hvað framundan var? Kunnu þeir ekki að að búa skip sín til siglinga nema í blíðviðri? Brugðust þeir sem áttu að setja siglinagareglurnar skyldu sinni og beindu sjónaukunum að villiljósum í stað boðanna framundan? Um þetta á ekki að ræða núna að mati skipstjóranna og strandkafteinanna. Fyrst þarf af bjarga skipshræunum á land.

Vissulega á að bjarga því sem bjargað verður og ganga vel til verks. En það útilokar ekki að strax eigi að greina hvers vegna svo er komið sem raun ber vitni. Það er m.a. nauðsynlegt til að ekki verði gripið til skaðlegra ráðstafana, svo sem til nýrra lánveitinga af fé skattborgara til ógjaldfærra fyrirtækja, sem dæmi eru um í öðrum löndum og kröfur hafa verið um hér.

Sök á óförum íslensku bankanna hefur verið lýst á hendur alþjóða fjármálamarkaðar og skýringin á öllu er talinn lausafjárskortur. Er það svo? Er kreppan og lausafjárskorturinn orsök eða afleiðing. Er það skýring á því að verðgildi íslensku krónunnar hrapar. Hagfræðingum sem eru ekki helteknir af bauðmolahagfræði síðustu ára, ber flestum saman um að rót fjármálavandans liggi í óábyrgri lánastarfsemi á fjármálamarkaði. Dæmi um hana er fasteignabólan í BNA og hrun fjármálastofnana þegar hún sprakk. Nærtækara dæmi eru gífurlegar lántökur íslensku bankanna og endurlán í vanhugsuð og ofmetin útrásarverkefni. Verðfallin hús og uppblásin viðskiptavild nægir ekki til að tryggja lánin. Er að undra að nýtt lánsfé fáist ekki inn í fjármálastofnanir sem farið hafa fram með óábyrgum hætti?

Á Íslandi kemur til viðbótar að á sama tíma var lagt í lítt grundaðar og illa tímasettar stórframkvæmdir, sem ásamt auknum fjármálaumsvifunum leiddu til þess að staða íslensku krónunnar varð alltof sterk og gerði það að verkum að þjóðin gat lifað um efni fram árum saman eins og viðvarandi viðskiptahalli ber vott um. Verðfall krónunnar og verðbólga af þeim sökum var aðeins tímaspursmál.

Þegar afleiðing óráðsíunnar blöstu hófust köll á björgun ríkis og seðlabanka með auknum lánum til bankanna. Við þessar aðstæður var ekkert vit í að leggja til nýtt lánsfé. Nýr lánveitandi yrði aðeins einn af mörgum sem ekki fengi fé sitt að fullu til baka. Þetta á líka við um lán ríkja og seðlabanka til lánastofnana. Þau væru sólundun á fé almennings. Af þessum ástæðum var upphafleg björgunaráætlun bandarísku stjórnarinnar óviðunandi og ekki líkleg til árangurs í breyttri mynd. Kaup undirmálslána bjargar engu og kaup á hærra verði er gjöf til þeirra sem sólundað höfðu fé sínu. Lán Seðlabanka Íslands til ógjaldfærra banka hefðu á sama hátt engu bjargað og verið sólundun á almannafé. Framlag á hlutafé er skárri kostur nægi það til að rétta skipið við en óráð að öðrum kosti. Þriðji kosturinn, yfirtakan, var illskárst. Með henni lendir stærsti skellurinn á þeim sem beint og óbeint báru ábyrgð á því hvernig komið var og þeim sem stofnað höfðu til viðskipta við þá. Innlán njóta verndar, þó ekki bankanna sjálfra heldur tryggingasjóðs innlána og ríkisins.

Skýringar á því hvers vegna svo er komið eru vafalaust margar. Fyrst er að nefna hversu auðveldlega stjórnmálamenn láta hentifræði og kreddukenningar leiða sig til óstjórnar. Mikilvægustu efnahagsstofnanir þjóðarinnar voru afhentar auðmönnum án þess að tryggja með nokkrum hætti að rekstur þeirra færi ekki úr böndum. Allt regluverk um fjármálastarfsemi var í lágmarki og stofnanir á því sviði vanmáttugar að mannafla, þekkingu og reynslu. Í kjölfarið fylgdi glórulaus útþennsla sem byggðist fyrst og fremst á því að ódýrt erlent lánsfé, eignir lífeyrissjóða og annað sparifé landsmanna var notað til að sprengja upp fasteignamarkaðinn innanlands og að bakka upp skuldsettar yfirtökur eigenda bankanna á erlendum félögum á yfirverði. Í stað aðhalds fengu fjármálafurstarnir hástemmdar þjóðarlofsræður.

Í stað ábyrgrar stefnu í ríkisfjármálum á þennslutímum kusu stjórnvöld sér hlutverk jólasveinsins. Blindaðir af skammvinnum uppsveiflutekjum og eignasölu gáfu þeir hinum velmegandi gjafir með skattalækkunum um leið og þeir brutu niður jafnræðissjónarmið og jöfnunarhlutverk skattkerfisins. Með þessu var einnig vanrækt að nota tekjuafganginn til að byggja upp gjaldeyrisforða þjóðarinnar.

Um það má deila hvort Seðlabanka Íslands hafi tekist vel til með nýtt hlutverk sitt og rekið rétta peningamálastefnu við þær aðstæður sem honum voru skapaðar. Eflaust orkar ein og önnur aðgerð hans eða aðgerðaleysi tvímælis. Vandséð er þó að meiri undanlátssemi hans við kröfum bankanna og annarra um minna aðhald hefði breytt ástandinu til batnaðar eða hvað varanlegur akkur hefði orðið af því að aukinn gjaldeyrisforði og lán til bankanna hefðu skapað tímabundið traust til starfsemi sem ekki var traustsins verð.

Ekki kæmi mér á óvart að þegar öldurnar lægir og hagstjórnarsaga þessa tímabils verður skrifuð verði dómur hennar sá að þrátt fyrir ýmsa galla og veilur í sviðsframkomu hafi hlutverki Seðlabankans verið betur sinnt en annarra leikenda í þessum harmleik. Það kemur þó líklega ekki í veg fyrir að þjóðin “lendi í því” núna að hengja bakara fyrir smiði.

Í greininni “Útrás og innrás”, fjallaði ég almennt um hvaða áhrif fjárfestingar yfir landamæri geta haft á íslenskt efnahagslíf og tekjur ríkissjóðs. Þar kom fram að efnahagsleg áhrif útrásar eru að verulegu leyti undir því komin hver á útrásarfyrirtækin, hvert hagnaðurinn rennur og hvar honum er ráðstafað. Í greininni “Eignarhald á íslenskum fyrirtækjum” (sjá viðhengi) er greint frá niðurstöðum athugunar á umfangi erlendra fjárfestinga hér á landi og eignarhaldi á félögum sem skráð eru í Kauphöllinni.

Samkvæmt skýrslum Seðlabanka Íslands hefur erlend fjárfesting á Íslandi vaxið mjög á siðustu árum. Við nánari skoðun sýnir sig að þessa aukningu má nær alfarið rekja til BENELUX landanna og svokallaðra aflandssvæða. Íslensk fjárfesting í þesssum löndum hefur vaxið samsvarandi og bendir allt til að hér sé um sama féð að ræða, þ.e. fjárfest hafi verið í félögum á þessum svæðum og þau síðan fjárfest í íslenskum félögum.

Til að kanna þetta nánar var gerð úttekt á eignarhaldi á þeim félögum sem skráð eru í Kauphöllinni m.t.t. að hve miklu leyti þau væru beint eða í gegnum milliliði í eigu erlendra aðila. Ennfremur var kannað hvar þessir erlendu eigendur væru heimilisfastir. Niðurstöðurnar voru mjög í samræmi við skýrslu Seðlabankans Það sem lesa má úr fyrirliggjandi talnalegum gögnum er m.a.:

• Eignarhald erlendra aðila á félögum í Kauphöllinni er frá 0 og uppí 75% og um 31,5% að meðaltali.
• Erlent eignarhald er til staðar í 89 tilvikum (af 440) eða um fimmti hver eigandi er skráður erlendis og þar af 3 í Lúxemborg, á aflandssvæðu eða í Holland.
• Félög með skattalega heimilisfesti í Luxemborg, á aflandssvæðum eða í Hollandi fara með alla eða nær alla erlenda eignarhlutdeild í allmörgum félögum.
• Háa erlend eignaraðild og hátt hlutfall eigenda með skráningu í Lúxemborg eða á aflandssvæðum er einkum að finna hjá bönkum og stórum eignarhaldsfélögum en síður eða ekki hjá félögum með virka starfsemi.
• Innlent eignarhald er að jafnaði um 68% af eign 20 stærstu aðila. Þar af eru 10% í eigu Kauphallarfélaga, 6% í eigu lífeyrissjóða og 52% í eigu annarra innlendra aðila.
• Erlent eignarhald er að jafnaði um 38% af eign 20 stærstu hluthafanna. Þar af eru rúm 25% hjá aðilum í Luxemborg, á aflandssvæðum eða í Hollandi en rúm 6% annars staðar.
• Í þeim helmingi félaga þar sem eignaraðild erlendra aðila er mest er hún miklu tíðari eða þriðjungur tilvika á móti innan við 10% tilvika í hinum helmingnum. Eignarhald innlendra aðila sem ekki eru lífeyrirssjóðir eða önnur Kauphallarfélög er líka ótíðari í efri flokknu eða um þriðjungur tilvika á móti um 70% í lægri flokknum
• Í þessum félögum eiga erlendir aðilar að jafnaði um 55% hlutafjár en innlendir aðilar aðrir en kauphallarfélög og lífeyrissjóðir einungis um 26%. Í lægri flokknum er erlend eignaraðild um 8,5% en innlendra aðila annarra en kauphallarfélaga og lífeyrissjóða nærri 78%.
• Hin erlenda eignaraðild kemur að u.þ.b. 80 hundraðshlutum frá félögum í Hollandi, Lúxemborg eða aflandssvæðum. Litlu skiptir í því efni hvort erlend hlutdeild alls er mikil eða lítil. Hins vegar virðist erlend hlutdeild frá öðrum en þessum löndum aðallega vera til staðar í félögum í virkri atvinnustarfsemi.

Helstu niðurstöður:
Erfitt er að draga saman allar niðurstöður í svo margbrotnum og flóknum málum sem hér er fjallað um á einfaldan hátt. Verður því látið nægja að benda á nokkur meginatriði.
• Fjármunaeign erlendra aðila á Íslandi hefur stóraukist á síðustu árum. Á sama tíma hefur íslensk fjármunaeign erlendis aukist mikið. Aukningin á fjármunaeign erlendra aðila á Íslandi takmarkast að mestu við tvö lönd og nokkur aflandssvæði. Allar líkur benda til þess að hér sé um hringrás sama fjár að ræða.
• Önnur aukning á beinni erlendri fjármunaeign er fremur lítil einkum þegar horft er til aukinna stóriðjuframkvæmda á tímabilinu.
• Mikið erlent eignarhald er á félögum sem skráð eru í Kauphöllinni einkum í stórum fjármálafyrirtækjum.
• Afleiðing af miklu erlenda eignarhaldi er að jafn stór hluti hagnaðar af starfsemi félaganna rennur til erlendra eigenda.
• Hagnaður af starfsemi erlendra dótturfyrirtækja (útrásarfyrirtækja) skilar sér lítt og ekki varanlega til landsins.
• Skatttekjur af starfsemi þeirra félaga sem eiga dótturfélög erlendis takmarkast við hagnað af innlendri starfsemi félaganna og fer minnkandi vegna breytinga á skattalögum.
• Vegna mikillar erlendrar eignaraðildar er hagnaður eftir skatt að stórum hluta í höndum erlendra aðila, sem eiga hægt um vik að koma honum úr landi án teljandi skattlagningar.
• Líkur eru á að mestur hluti skráðrar erlendrar eignaraðildar sé í reynd í höndum íslenskra aðila sem skráð hafa félög sín erlendis.
• Líkur eru á að sú skráning sé að stórum hluta gerð í þeim tilgangi að komast hjá því að greiða skatta á Íslandi.
• Lágur skattur á fjármagnstekjur hefur ekki dregið úr flutningi tekna og skattstofns úr landi og lækkun skatts á félög hefur ekki aukið raunverulega erlenda fjárfestingu en hefur að líkindum ýtt undir og aukið streymi fjármagns úr landi sem ófullburða skattalöggjöf ræður ekki við.

Fyrir skömmu gerði ég tillögu ASÍ í skattamálum að umtalssefni hér. Hún og fleira í umræðu um tekjuskatta einstaklinga mótast af einhvers konar fortíðarhyggju með árdaga núverandi tekjuskattskerfis að draumsýn. En aðstæður hafa breyst svo mjög að draga verður þessa sýn í efa. Kemur þar einkum tvennt til. Í einn stað hafa opinber útgjöld og þar með tekjuþörf ríkis og sveitarfélaga vaxið mikið. Í annan stað hefur sköttum verið fækkað og því meira lagt á þá skattstofna sem eftir eru.

Um 1990 voru tekjuskattar einstaklinga nálægt 16% af skattstofninum með álagningarhlutfalli um 36% og skattleysismörkum í kringum 600 þús. kr. á ári. Tekjuskattar síðustu ára hafa verið um 25% skattstofnsins. Með óbreyttu kerfi, sama álagningarhlutfalli og skattleysismörkum sem fylgja launavísitölu má reikna með að að tekjurnar yrðu svipað hlutfall af skattstofni og í upphafi. Tekjuskattar vegna tekna 2006 voru um 164 milljarðar kr af um 658 mrd kr. skattstofni eða tæp 25% hans. Með afturhvarfi til fortíðar hefðu þeir líklega orðið um 16% eða 105 mrd króna þ.e. nærri 60 milljörðum lægri en þeir voru í reynd. Er því ljóst að verulega þyrfti að bæta í aðra skatta eða draga saman opinbera þjónustu til að gera þessa draumsýn að veruleika.

Skatta í þessu kerfi hafa verið hækkaðir með tvennum hætti. Með lækkun skattleysismarka að tiltölu við laun og með hækkun álagningarhlutfallsins. Lengst af var hækkunin byggð á samspili þessara stuðla. Skattleysismörkin hafa stöðugt farið lækkandi en álagningarhlutfallið fór í tæp 40% 1994 til 1996 en hefur síðan lækkað aftur í svipað horf og í upphafi. Aukinn þungi skattheimtu er því nú eingöngu borinn uppi af lægri skattleysismörkum. Þau voru um 988 þús. kr. 2006, þ.e. síðasta ár sem álagning liggur fyrir, en hefðu þurft að vera um 1,6 m.kr. til að halda gildi sínu miðað við vísitölu launa. Til samanburðar er að hefði öll hækkun tekjuskattsins verið tekin með hækkun á álagningarhlutfallinu en skattleysismörkin höfð um 1.6 m.kr. hefði álagningarhlutfallið þurft að hækka í a.m.k. 50%.

Tillaga ASÍ geri ráð fyrir upphaflegum skattleysismörkum að tiltölu við laun en gengur ekki svo langt að ná fyrra kerfi að fullu. Hún felur í sér hækkun á álagningarhlutfallinu í nærri 50% á laun upp að meðallaunum og að skerðing persónuafsláttar haldist þar fyrir ofan. Því verður engin lækkun verður á sköttum hjá þeim sem eru með tekjur yfir því marki. Ennfremur verður engin lækkun hjá þeim sem eru undir skattleysismörkum og lækkunin er á bilinu frá 0 til 240 þús. kr. mann á launum undir meðallaunum. Gróflega má áætla að tekjutapið yrði af stærðargráðunni 15 mrd. kr.

Af framangreindu má draga þá ályktun að vegna aukinna opnberra umsvifa og meiri tekjuöflunar með tekjuskatti sé óraunhæft að gera ráð fyrir að snúa megi til baka til þess álagningarkerfis sem var við upphaf staðgreiðslunnar. Ómögulegt er að hækka skattleysismörkin ein verulega án þess að því fylgi óraunhæft tekjutap. Hækkun álagningarhlutfallsins eins hefur í för með sér óviðunandi jaðarskatta á miðlungstekjur og lægri.

Núverandi kerfi hefur ýmsa galla samanborið við það sem lagt var upp með í byrjun. Í fyrsta lagi hefst skattlagning mikið fyrr og of snemma, þ.e. við tekjur sem almennt eru taldar of lágar til framfærslu og bornar eru uppi af félagslega kerfinu. Í öðru lagi er stígandinn í skattlagningunni mjög mikill við lágar tekjur. Meðalskatthlutfall hækkar úr 0 í 20% á litlu tekjubili og jaðarskattur er mjög hár á því tekjubili þar sem enn er talin ástæða til félagslegra tekjutilfærslu svo sem barnabóta og lífeyrisbóta. Í þriðja lagi er meðalskatthlutfallið á lágar miðlungstekjur orðið mjög hátt, t.d. um 22% á 3 m.kr. samanborið við rúm 14% á sambærilegar tekjur í upphaflega kerfinu. Leiðir það til þess að lítill munur er á skattlagningu lágra miðlungslauna og hærri launa. Þótt þetta kerfi, eitt skattþrep og persónuafsláttur, hafi verið vel viðunandi á þeim tíma þegar með því voru tekin um 16% af skattstofninum gegnir öðru máli nú þegar skattheimtan er orðin 50% hærri eða yfir 24% af skattstofninum.

Hugmynd ASÍ virðist (misheppnuð) tilraun til að komast hjá tveggja þrepa skattkerfi sem hefur að ósekju verið útmálað sem grýla. Staðreyndin er sú að tveggja þrepa skattkerfi er einfalt í framkvæmd og staðgreiðsla í því yrði ámóta nákvæm og nú er með lítilli breytingu á staðgreiðslukerfinu. Einfaldleiki skattkerfis ræðst ekki af fjölda skattþrepa eða útreikningsreglum. Tölvurnar í skattkerfinu og launaforritin láta sig litlu skipta hvort stuðlarnir í skattareglunni eru fleiri eða færri. Einfaldleikinn liggur fyrst og fremst í skilgreiningu á skattstofninum og því hvernig hann er fundinn.

Spurnig er nú þegar jól eru að baki hvort ekki sé ástæða til að leggja alla grýlubúninga til hliðar og ræða fordómalaust um hvernig gera má tekjuskattskerfi einstaklinga þannig úr garði að það sé sanngjarnt og bitni ekki verst á þeim sem síst skyldi.